EERST INDO-EUROPEES

De meeste Europese talen zijn Indo-Europese talen

Enkele duizenden jaren geleden werd Europa bevolkt vanuit het oosten. De taal die dit volk sprak, verspreidde zich over heel Europa. Doorheen jaren en eeuwen ontstaan allerhande taalverschillen.

Op basis van onderlinge verschillen en overeenkomsten worden taalgroepen benoemd.

De taalboom met zijtakken met enkele of vele verdere vertakkingen, maar ook dode takken

Hier zoom ik even in op een bijzonder tak

FRANKEN en FRANKISCH

ANNO 500 - 1.000

OUD-FRANKISCH

Oud-Frankisch is de taal die van Amsterdam tot in Beieren werd gesproken

Het opkomende Pruisische Rijk??? liet ook zijn invloed op taalgebied merken. De taalwijzigingen die men indeelt tot de tweede Hoogduitse klankverschuiving bereikte een aanzienlijk gebied in Duitsland... en Limburg  

Vanuit de kuststreek in Nederland en Vlaanderen werd de taal beïnvloed door de Ingueonen of Noordzeegermanen. Zijn spraken een (ANGEL)-SAKSISCH dialect. Het West-Vlaams bewaarde nog verschllende XXX. De invloed meer oostwaarts - SPOREN van - TOT WAAR? 

HOOGDUITS

In Zuid-Duitsland werden medeklinkers P T K in bepaalde woordposities anders uitgesproken.

Deze Hoogduitse klankverschuivingen verspreidden zich gradueel en over een zekere tijdspanne en deden zo de gesproken talen in Duitsland van mekaar verschillen (taallijnen: zie kaart)

*PAARD -> PFERD - APPEL -> APFEL - OP -> AUF  ?kop-kopf?

*TIED -> TSIED-TSEID - DAT -> DAS - ZETTEN -> ZETSEN

*MAKEN, ZAAK -> MACHE, ZACHE
IK -> ICH
OOK -> OOCH
-LIJK -> -LICH

Later worden deze taalverschillen medebepalend voor het onderscheid tussen Standaardnederlands en -duits.

Het Nederduits of Platt-Dutch droeg niet bij aan de ontwikkeling van het standaardduits. Volgens dit criterium worden Nederduitse en Nederlandse* dialecten samen ingedeeld 

Een andere taallijn (PLURALIS) deelt dit groot gebied verder in twee en onderscheidt zo als het ware Nederlands van Nederduits, alhoewel deze niet samenvallen met de rijksgrens. Saksische dialecten in het Noordoosten van Nederlands spreken volgens dit criterium dus Nederduits

MIDDELDUITS
In dit gebied werden Hoogduitse klankwijzigingen gedeeltelijk overgenomen

NEDERDUITS: in dit gebied hebben de Hoogduitse klankwijzigingen zich niet voorgedaan 
Nederfrankisch en XXX

Dit voorbeeldzinnetje lieten we vertalen in verschillende dialecten uit het Middel- en Nederduits om de gradatie en overgang aan te tonen

(Xxx): Hoogduits

(Aoche): Middelduits (Rijnlands)
(Xxx, Luxemburg): Middelduits (Moezelfrankisch)
(Xxx, Duitsland): " (Moezel)
(Xxx, Dts): " (Rhein-pfalzisch)
(Xxx, Dts): " (Zuid-Frankisch)
xx, Dts): " (Hessisch)

(Xxx): Hoogduits

KAART 1 D+BE+NL 3 dialectgroepen

KAART 2 

Taalkundigen xxx,xxx uit Duitsland deelden aan de hand van deze taalverschillen het continentaal Westgermaans op in Duits, Diets... en ook dutch.

Waar alle wijzigingen werden doorgevoerd noemt men HOOGDUITS

De wijziging die het verst doordrong is die van K in CH. 

Vb Zin: ik make ook werkelijk ?? XXX

WAT NU MET LIMBURGS?

Nederduits 

Het Limburgs niet ingedeeld worden tot de Nederduitse of Nederlandse dialecten aangezien de K in woorden ik en ook eveneens wijzigden in CH.

Toch blijft ze beperkt tot deze twee woorden ICH en OOCH. Deze taallijn noemt men de UERDINGERLIJN naar het Duitse? dorpje (zie kaart): ICH MaKe 
Het typeert de aangrenzende Middelduitse dialectregio RIJNLANDS dat zij de K systematisch wijzigden: ICH maCHe, evenals de Medeklinkers ???

Definitie van Limburgs of Oostnederfrankisch in ruimste zin:
Het taalgebied waar we de Hoogduitse klankverschuiving van K->CH aantreffen, maar waar ze niet systematisch werd doorgevoerd.

Kaart van Oost-Nederfrankisch taalgebied - Limburgs in ruimste zin

UERDINGERLIJN

Strikt genomen is de Uerdingerlijn de scheidingslijn tussen IK/OOK en ICH/OOCH* en dus de uiterste uitloper van de Benratherlijn

"UERDINGERSTRENG"

Opvallend is dat vele andere taallijnen tussen Nederlands (en/of Brabants) en Duits (en/of Rijnlands) nagenoeg samen vallen of op korte afstand parallel lopen met de genoemde Uerdingerlijn

Voornaamwoorden:
*MIJ vs MICH
*U (OE) vs OECH
*UW (OUW) vs OER
*HEEFT HIJ vs HÈT ËR

Klankverschuiving bij vorming van naamwoorden, verkleinwoorden en meervoudsvormen

HÄNNIG [hennig] komt van HAND
BÄKKER [bekker]   "       "   BAKKEN
BOEM - BUUM
VOET - VUUT

Het is voornamelijk het voorkomen van taalovereenkomsten met het Duits dat 'het Limburgs' binnen het Nederlands (standaard-)taalgebied typeert

Binnen het Oostnederfrankisch gebied, dus tussen Benrather en Uerdingerlijn, bevinden zich nog vele andere tegenstellingen tussen Nederlands en Duits, die losstaan van de besproken Hoogduitse medeklinker-wijzigingen.
Duitse (Rijnlandse) of Nederlandse (Brabantse) taalontwikkelingen die we al dan niet doorvoerden, waren bepalend voor de verdere opdeling van onze Limburgse taalkaart.
We merken op dat taallijnen dikwijls samenvallen en we kunnen spreken van taalbundels waardoor dialecten en beide zijden fel van mekaar kunnen verschillen

KAART GROTE REGIOS BRABANTS/GETE/WEST/CENTRAAL/OOST/ZO/RIJNLANDS
MET ISOGLOSSEN:

ALGEMEEN DUITSE TAALONTWIKKELING
BEHOUD OUDE VORM ZOALS IN DUITS

LIMBURGS-RIJNLANDSE TAALONTWIKKELING
LIMBURGS-RIJNLANDS BEHOUD OUDE VORM

PLAATSELIJKE ONTWIKKELING IN LIMBURG
PLAATSELIJK BEHOUD OUDE VORM 

ZUID-BRABANTSE TAALONTWIKKELING

ALGEMEEN NEDERLANDS en VLAAMSE TAALONTWIKKELING

BEHOUD OUDE VORM ZOALS IN NEDERLANDS-VLAAMS*

Uerdingerbundel:
- Uerdingerlijn IK-ICH
-> zijtak ooCH vs OOK en OK
- mich
- hit ër -> OUDE VORM???
- mv-vorm (-er)

- mv_vorm: umlaut / zonder -en uitgang  ??of enkel in Limburg

- mv-vorm: stoottoon ?? ook Rijnland/ of enkel in Limburg/Nederbergisch?
- uw/ouw/aaw vs oer 

- umlaut verkleinwoord

Deze Duitse taalwending reikt verder dan de Uerdingerlijn, de uiterste taallijn met Hoogduitse medeklinkerverschuivingen. 

In het Nederlandstalig gebied wordt dit als typerend Limburgs ervaren. Deze Duitse taalwending bereikte echter ook een aanzienlijk deel van Brabant, zowel in België als in Nederland.

Getebundel (Dts taalkenmerken eruit):
dreie VS draaien
voca
++ umlaut mv, 3e pers...
-> umlaut zonder uitgang + intonatiegebruik
(of ook in Rijnland en Limburg)
++ nak? naas?vs nek neus ??konne, daore
-> zie kaart variaties
Getebundel (Lokale taaltegenstellingen eruit):
R-deletie
Brab. umlaut...
++oep vs op, zuuster, kiend?

??? verkleinwoord -KE: männeKE, köpKE
(Brabants vs AN -tje,-je) Duits = ook -chen??
hunneke vs hundje?

schaVer, traVe VS schouder
Brabantse verkorting van IJ-???: Ook Dommellands
tetteke (tìjteke-tìjdje), vèfde/vùfde

BETONING (+rekking) (=als gemeenschappelijk Rijnland)

AN OU BEHOUD KLINKERONDERSCHEID AN OLD/ALD

ALD-HOLT-AUD/HOUT-AAD/HOOT vs AAD/HAAT-OUD-HOUT 
-> zie ook L-wegval: HOLT ALD vs AUD HOUT - AAD HOOT

-> zie ook AAD vs AUD

AN UI - BEHOUD KLINKERONDERSCHEID: hoes vs kruus
hôôs-kruìs/ haus, hous, haas) - Huis-kruis (+zijtak douf...
-> zie variaties

werkde of vnl Limburgs...

PANNINGER-ZIJLIJN(BUNDEL)

BEHOUD OUDE KLANK HOES-KRUUS-TIED

SCH / SJ (~Dts) SK-eilanden
JIJ - GIJ - Gee-djee / Dich-dù-doe (~Dts)
GrOOte bOUm (~Dts)
-> zie kaart variaties
hEIte bIEst (~Dts)
-> zie kaart variaties
Veer breur mooder (Rijnlandse klankkeuze)
ND->NG gegange, onger, stong  vs gegaan vs gegane/gegaande

gezeed - gezag
zègge vs zage 
AAd-hOOt vs AUd-hOUt

nie vs nieT
get

...
make vs màke/maoke

KAART GROTE REGIOS BRABANTS/GETE/WEST/CENTRAAL/OOST/ZO/RIJNLANDS
MET ISOGLOSSEN:

ALGEMEEN DUITSE TAALONTWIKKELING
BEHOUD OUDE VORM ZOALS IN DUITS

LIMBURGS-RIJNLANDSE TAALONTWIKKELING
LIMBURGS-RIJNLANDS BEHOUD OUDE VORM

PLAATSELIJKE ONTWIKKELING IN LIMBURG
PLAATSELIJK BEHOUD OUDE VORM

ZUID-BRABANTSE TAALONTWIKKELING

ALGEMEEN NEDERLANDS en VLAAMSE TAALONTWIKKELING

BEHOUD OUDE VORM ZOALS IN NEDERLANDS-VLAAMS*

Uerdingerbundel:
- Uerdingerlijn IK-ICH
-> zijtak ooCH vs OOK en OK
- mich
- hit ër -> OUDE VORM???
- mv-vorm (-er)

- mv_vorm: umlaut / zonder -en uitgang  ??of enkel in Limburg

- mv-vorm: stoottoon ?? ook Rijnland/ of enkel in Limburg/Nederbergisch?
- uw/ouw/aaw vs oer 

- umlaut verkleinwoord

Deze Duitse taalwending reikt verder dan de Uerdingerlijn, de uiterste taallijn met Hoogduitse medeklinkerverschuivingen. 

In het Nederlandstalig gebied wordt dit als typerend Limburgs ervaren. Deze Duitse taalwending bereikte echter ook een aanzienlijk deel van Brabant, zowel in België als in Nederland.

Getebundel (Dts taalkenmerken eruit):
dreie VS draaien
voca
++ umlaut mv, 3e pers...
-> umlaut zonder uitgang + intonatiegebruik
(of ook in Rijnland en Limburg)
++ nak? naas?vs nek neus

-> zie kaart variaties
Getebundel (Lokale taaltegenstellingen eruit):
R-deletie
Brab. umlaut...
++oep vs op, zuuster, kiend?

??? verkleinwoord -KE: männeKE, köpKE
(Brabants vs AN -tje,-je) Duits = ook -chen??
hunneke vs hundje?

schaVer, traVe VS schouder
Brabantse verkorting van IJ-???: Ook Dommellands
tetteke (tìjteke-tìjdje), vèfde/vùfde

BETONING (+rekking) (=als gemeenschappelijk Rijnland)

AN OU BEHOUD KLINKERONDERSCHEID AN OLD/ALD

ALD-HOLT-AUD/HOUT-AAD/HOOT vs AAD/HAAT-OUD-HOUT 
-> zie ook L-wegval: HOLT ALD vs AUD HOUT - AAD HOOT

-> zie ook AAD vs AUD

AN UI - BEHOUD KLINKERONDERSCHEID: hoes vs kruus
hôôs-kruìs/ haus, hous, haas) - Huis-kruis (+zijtak douf...
-> zie variaties

werkde of vnl Limburgs...

PANNINGER-ZIJLIJN(BUNDEL)

BEHOUD OUDE KLANK HOES-KRUUS-TIED

SCH / SJ (~Dts) SK-eilanden
JIJ - GIJ - Gee-djee / Dich-dù-doe (~Dts)
GrOOte bOUm (~Dts)
-> zie kaart variaties
hEIte bIEst (~Dts)
-> zie kaart variaties
Veer breur mooder (Rijnlandse klankkeuze)
ND->NG gegange, onger, stong  vs gegaan vs gegane/gegaande

gezeed - gezag
zègge vs zage 
AAd-hOOt vs AUd-hOUt

nie vs nieT
get

...
make vs màke/maoke

WAT NU MET LIMBURGS?

Wanneer we Middelduits definiëren als streektalen waar één van de Hoogduitse (mede)klinkerwijzigingen zich heeft voorgedaan, dan zouden Limburgse dialecten ingedeeld worden tot het Middelduits. Omdat meerdere taalkenmerken indelingen bepalen, is deze engzichtige visie niet correct. 

Middelduits wordt daar verduidelijkt als het taalgebied waar een van de Hoogduitse medeklinkers zich overal (in alle woorden) hebben gewijzigd.

Op basis van de Hoogduitse klankwijziging als criterium tot indeling in regio's, kan het Limburgs niet ingedeeld worden tot de Nederduitse of Nederlandse dialecten aangezien de K in woorden ik en ook eveneens wijzigden in CH.

Toch blijft ze beperkt tot deze twee woorden ICH en OOCH. Deze taallijn noemt men de UERDINGERLIJN naar het Duitse? dorpje (zie kaart): ICH MaKe 
Het typeert de aangrenzende Middelduitse dialectregio RIJNLANDS dat zij de K systematisch wijzigden: ICH maCHe, evenals de Medeklinkers ???

Definitie van Limburgs of Oostnederfrankisch in ruimste zin:
Het taalgebied waar we de Hoogduitse klankverschuiving van K->CH aantreffen, doch waar ze niet systematisch werd doorgevoerd

WAT NU MET LIMBURGS?

Wanneer we Middelduits definiëren als streektalen waar één van de Hoogduitse (mede)klinkerwijzigingen zich heeft voorgedaan, dan zouden Limburgse dialecten ingedeeld worden tot het Middelduits. Omdat meerdere taalkenmerken indelingen bepalen, is deze engzichtige visie niet correct. 

Middelduits wordt daar verduidelijkt als het taalgebied waar een van de Hoogduitse medeklinkers zich overal (in alle woorden) hebben gewijzigd.

Op basis van de Hoogduitse klankwijziging als criterium tot indeling in regio's, kan het Limburgs niet ingedeeld worden tot de Nederduitse of Nederlandse dialecten aangezien de K in woorden ik en ook eveneens wijzigden in CH.

Toch blijft ze beperkt tot deze twee woorden ICH en OOCH. Deze taallijn noemt men de UERDINGERLIJN naar het Duitse dorpje (zie kaart): ICH MaKe 
Het typeert de aangrenzende Middelduitse dialectregio RIJNLANDS dat zij de K systematisch wijzigden: ICH maCHe, evenals de Medeklinkers ???

Definitie van Limburgs of Oostnederfrankisch in ruimste zin:
Het taalgebied waar we de Hoogduitse klankverschuiving van K->CH aantreffen, doch waar ze niet systematisch werd doorgevoerd